Veelgestelde vragen

De minister heeft advies gevraagd over een ethisch kader inzake het uitgebreid testprogramma. De gedachte van het kabinet is dat je mensen die zich recent hebben laten testen en een negatieve testuitslag hebben, meer bewegingsvrijheid zou kunnen bieden omdat het risico dat zij anderen ongemerkt besmetten heel klein is. Het bij je dragen van een (al dan niet gedigitaliseerd) 'coronapaspoort' zou hiervan het bewijs kunnen zijn. De minister heeft de Gezondheidsraad gevraagd hem te adviseren onder welke voorwaarden zo’n (digitaal) ‘coronapaspoort’ ethisch en juridisch verantwoord kan worden ingezet. Het zou daarbij kunnen gaan om het verstrekken van toegang tot bepaalde plaatsen en omgevingen, zoals onderwijsinstellingen, zorginstellingen, publieke voorzieningen, werkomgeving en sociale gelegenheden. De vaste Commissie Ethiek en recht heeft zich over deze adviesaanvraag gebogen. Het advies Testbewijzen voor SARS-CoV-2: ethische en juridische voorwaarden is op 14 januari gepubliceerd.

In zijn adviesaanvraag schrijft de minister: “[I]k [acht] het belangrijk dat we ook voor uitgebreid testen kijken naar de ethische en juridische kaders. Daarom wil ik de commissie Ethiek en recht van de Gezondheidsraad om advies vragen ten aanzien van een uitgebreid testprogramma. (…) [H]et kabinet wil een laagdrempelig testprogramma uitwerken waarmee naast incidentgericht (frequent) testen ook de mogelijkheid wordt geboden om door testen toegang te verkrijgen tot sociale en economische activiteiten.”
Lees hier de hele adviesaanvraag over het ethisch kader uitgebreid testprogramma.

In de adviesaanvragen van de minister van Volksgezondheid zijn testen en vaccinatie van elkaar gescheiden. De minister heeft de Gezondheidsraad twee adviezen gevraagd: eerst over het ethisch-juridisch kader voor een uitgebreid testprogramma (‘coronapaspoort’) (17 december) en daarna over ethische en juridische vragen rond vaccinatie (23 december). Het eerste advies, over Testbewijzen voor SARS-CoV-2: ethische en juridische voorwaarden is op 14 januari gepubliceerd.

De minister heeft aan de Gezondheidsraad gevraagd om na te gaan wat het ethische en juridische kader is voor het uitgebreid testprogramma (‘coronapaspoort’). Daarna heeft de minister gevraagd om een afwegingskader te geven voor de ethische en juridische vragen rond vaccinatie. De Commissie Ethiek en recht van de Gezondheidsraad is de aangewezen commissie om deze aanvragen te behandelen. Het advies over een uitgebreider testprogramma (‘coronapaspoort’), Testbewijzen voor SARS-CoV-2: ethische en juridische voorwaarden, is inmiddels aan de minister aangeboden. Het advies over de ethische en juridische vragen rond vaccineren volgt over enkele weken. Het kabinet beslist vervolgens wat het met de adviezen doet.

Voor het beantwoorden van de adviesaanvraag voert de commissie een ethische en juridische analyse uit. Daarvoor verdiept de commissie zich in de beschikbare wetenschappelijke literatuur over onder andere ethische kaders voor maatregelen gericht op de publieke gezondheid, juridische bronnen over grondrechten en recente ethisch-wetenschappelijke literatuur over de discussie rond immuniteitsbewijzen. Ook de professionele kennis en ervaring van de commissieleden wordt gebruikt, net als aanvullende inzichten uit gesprekken met externe experts op het gebied van onder andere de medische ethiek, publieke gezondheid en mensenrechten. Meer hierover leest u in de inleiding, op pagina 7 en 8, van het inmiddels verschenen advies Testbewijzen voor SARS-CoV-2: ethische en juridische voorwaarden. 

De Gezondheidsraad is onafhankelijk en dus geen onderdeel van een ministerie of de politiek. De raad brengt adviezen uit op basis van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek. Het is vervolgens aan het kabinet om keuzes te maken en beleid vast te stellen.

De Gezondheidsraad heeft op 19 november 2020 in het algemeen geadviseerd over de mogelijke strategieën om de vaccins in te zetten (Strategieën COVID-19 vaccinatie). Gezien het aantal zieken en de druk op de zorg, adviseerde de Gezondheidsraad om eerst in te zetten op het verminderen van ernstige ziekte en sterfte. Bij die strategie komen die mensen als eerste in aanmerking voor vaccinatie, bij wie het risico op ernstig beloop van de ziekte of sterfte het hoogst is. Dat zijn ten eerste 60-plussers. Ten tweede komen mensen in aanmerking die al andere ernstige aandoeningen hebben, de zogeheten risicogroepen. Ten derde zorgmedewerkers die veel in aanraking komen met besmette en/of ernstig zieke mensen. Voor de groep ouderen en kwetsbaren geldt: als deze mensen om medische redenen niet zelf kunnen worden gevaccineerd, dan kunnen zorgmedewerkers die een besmettingsrisico voor hen vormen worden gevaccineerd.
De strategie kan per vaccin en per situatie verschillen. Afhankelijk van de eigenschappen van het vaccin en het aantal zieken op dat moment adviseert de Gezondheidsraad over de best mogelijke inzet. Zijn er veel besmettingen, dan is het wellicht nodig om zorgmedewerkers eerder te vaccineren, zodat de gezondheidszorg niet ontwricht raakt. De eigenschappen en de werkzaamheid van een vaccin kunnen ertoe leiden dat het ene vaccin een andere toepassing vraagt dan het andere. Daarom brengt de Gezondheidsraad bij elk nieuw coronavaccin een nieuw advies uit aan het ministerie van VWS over de vaccinatiestrategie, bijvoorbeeld voor het BioNTech-Pfizer-vaccin (24 december 2020) en het Moderna-vaccin (11 januari).

Hoewel er vaccins komen, zijn er niet meteen genoeg om iedereen te vaccineren. In de adviezen COVID-19-vaccinatie: Moderna-vaccin en de vaccinatiestrategie (11 januari 2021) en COVID-19-vaccinatie: BioNTech/Pfizer (24 december 2020) stelt de Gezondheidsraad voor om dit vaccin in eerste instantie te reserveren voor ouderen: veruit de meeste sterfgevallen door COVID-19 vinden plaats onder 60-plussers. Zo werkt vaccinatie dubbel: doordat ouderen minder vaak ziek worden en op de IC belanden, is sterfte te voorkomen én vermindert de druk op de zorg.
Een beperkt deel van het Pfizer-vaccin zou kunnen worden ingezet bij zorgmedewerkers om kwetsbare ouderen te beschermen die zelf niet kunnen worden ingeënt. Daarnaast schrijft de raad dat het vaccin heel selectief kan worden ingezet bij andere zorgmedewerkers. Doel daarvan is te voorkomen dat zij uitvallen door COVID-19 en er als gevolg daarvan bij patiënten acute gezondheidsschade kan optreden.

Deze vraag kan de Gezondheidsraad niet beantwoorden. De Gezondheidsraad is een onafhankelijke wetenschappelijke adviesraad voor regering en parlement. Beslissingen over (landelijk) beleid op het gebied van de volksgezondheid en gezondheidszorg, en dus ook over de start van de vaccinatie, neemt het kabinet. Actuele informatie over vaccinatie tegen het coronavirus vindt u op Rijksoverheid.nl.

Wat is gezonde voeding? Wie moet een nieuw vaccin als eerste krijgen? Hoe gevaarlijk zijn bepaalde chemische stoffen en straling? De Gezondheidsraad brengt jaarlijks ongeveer 25 adviezen uit voor de regering en de Tweede Kamer, gebaseerd op de laatste wetenschappelijke inzichten rond (volks)gezondheid en gezondheidszorg. Al die adviezen zijn openbaar en staan op deze website. Medisch specialisten, voedings-, veiligheids- en milieudeskundigen, juristen, ethici en andere specialisten die lid zijn van de Gezondheidsraad adviseren op basis van de stand van de wetenschap. Zij zijn over het algemeen werkzaam (geweest) bij een universiteit, universitair medisch centrum of onderzoekinstelling. Voordat zij lid worden, doorlopen zij een procedure waarbij eventuele belangen worden beoordeeld. Meer informatie hierover vindt u onder werkwijze.

De leden van de Gezondheidsraad vergaderen nooit als geheel; de raad werkt in commissies. Als het kabinet om een advies vraagt, gaat een vaste of tijdelijke commissie van de Gezondheidsraad hiermee aan de slag en werkt het advies uit. Commissies bestaan uit deskundigen met verschillende expertise. Samen kijken zij vanuit een brede blik naar de adviesvraag en streven zij ernaar om alle invalshoeken van de adviesaanvraag te behandelen. Nadat de commissie het conceptadvies heeft afgerond, toetst de beraadsgroep van de Gezondheidsraad dit op wetenschappelijke kwaliteit en consistentie met andere adviezen van de raad. Ten slotte biedt de voorzitter het advies aan de minister of staatssecretaris en aan de Tweede en de Eerste Kamer aan. Meer informatie vindt u onder werkwijze.

De (vice)voorzitter van de Gezondheidsraad biedt een advies aan regering en parlement aan als het voldoet aan de kwaliteitseisen. Belangrijke stappen in het adviesproces zijn de samenstelling van een commissie van onafhankelijke deskundigen, toetsing door de beraadsgroep en vaststelling door de (vice)voorzitter. Ook behoeften in de samenleving spelen een rol. Afhankelijk van het onderwerp is er meer of minder tijd nodig om aan alle vereisten te voldoen: een advies over de strategie voor de inzet van een coronavaccin kent meer tijdsdruk en heeft zodoende een andere doorlooptijd dan een advies over een nieuwe technologie of richtlijnen voor voeding.

De Gezondheidsraad adviseert en beslist niet over beleid, wet- en regelgeving. Dat doet het kabinet. Het kabinet stuurt zijn reactie op een Gezondheidsraadsadvies doorgaans binnen drie maanden naar de Tweede en de Eerste Kamer. De Kamers kunnen over adviezen en/of kabinetsreacties debatteren en op die manier het beleid van de minister (laten) aanpassen.

De Gezondheidsraad bestaat uit deskundigen die op persoonlijke titel spreken. Zij hebben voor ze lid werden een procedure doorlopen waarbij eventuele belangen zijn beoordeeld. Aspirant-leden moeten daarvoor een belangenverklaring inleveren. Die verklaring wordt getoetst door het bestuur van de Gezondheidsraad. Belangenverklaringen van leden worden gepubliceerd op deze website. Meer informatie vindt u onder Omgaan met belangen.
Het is wettelijk vastgelegd dat noch de minister of andere politici, noch zijn ambtenaren invloed kunnen uitoefenen op de adviezen die de raad uitbrengt. Daarom kunnen medewerkers van een ministerie geen lid zijn of worden van een commissie van de Gezondheidsraad. Meer informatie vindt u onder werkwijze.